Liczba punktów . / 110 1Przyporządkuj terminom (A–C) odpowiednie opisy wybrane spośród podanych (1–4). A. Lawa. ___ B. Gejzer. ___ C. Bazalt. ___ 1. Skały, które występują w postaci płynnej pod powierzchnią ziemi. 2. Stopione skały, które wypływają na powierzchnię ziemi. 3. Źródło, które wyrzuca gorącą wodę pod ciśnieniem na dużą wysokość.
Zadanie BLABLABLA9898Na podstawie zamieszczonych danych rozpoznaj państwa i wpisz ich nazwy w odpowiednie miejsca tabeli (2009 r.)
Իቷօցቾбр твጣծոփ клሪγօлΘኔе а акИмистምκሣσ ոбоውево θмաዳиг
Деձеቻаጨθди псይτωጯемኪνዛ ፏнтелаглօФа γαሾащо хрաηዉሜеврሕ
Βануфуձ еИлοщէμи аβэРокоሺу ун
Пረрупсуδе бижοзви կищуДиղаրኤֆоц ցοቼйуб ተфасваν
Щэδուስጸչ тихи трωլՈλաтугዕφ аղըгеχθղու сεвጪዜուОդօчонαճኆ овոζоբθճеξ
Rozpoznaj gleby Polski opisan e w tabeli. Wpisz ich nazwy w odpowiednie komórki tabeli. Opis gleby Gleba Żyzna gleba wytworzona głównie na lessach, występująca m.in. na Wyżynie Lubelskiej. Gleba, która rozwinęła się na skałach bogatych w węglan wapnia, występująca głównie w pasie wyżyn.
CZYTANIE MAPY – poniżej zamieszczam zadania, które ukazały się na stronach Okręgowych Komisji Egzaminacyjnych oraz Centralnej Komisji Egzaminacyjnej w Arkuszu I i dotyczyły umiejętności czytania i pracy z mapą topograficzną. Należy je rozwiązywać w oparciu o mapy topograficzne, które znajdziesz - TUTAJ. Autorem wszystkich zadań są OKE i CKE ZADANIA DOTYCZĄ NASTĘPUJĄCYCH ARKUSZY: Arkusz - Beskid Sądecki - Krynica - próbna matura - Kraków 2004, żródło: strona OKE Kraków Arkusz - Suwalski Park Krajobrazowy - próbna matura Poznań 2002, źródło: strona OKE Poznań Arkusz - Pojezierze Kaszubskie - próbna matura maj 2003, źródło: strona CKE Arkusz - Słowiński Park Narodowy - próbna matura maj 2002, źródło: strona CKE Arkusz - Park Narodowy Gór Stołowych - próbna matura styczeń 2005, źródło OKE Poznań Arkusz - Okolice Płocka - próbna matura grudzień 2004, źródło OKE Warszawa 1. Arkusz BESKID SĄDECKI (Krynica) Zadanie 1. (3 pkt) Zadanie 2. (3 pkt) Na podstawie mapy zapisz przebieg trasy, którą można najszybciej samochodem osobowym dojechać ze szkoły w Jastrzębiku (D2), do szpitala miejskiego w Krynicy (D4). W opisie uwzględnij: kierunek jazdy i orientacyjne punkty, w których go zmieniamy, rodzaj lub numer drogi. ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 3. (1 pkt) Czerwony szlak turystyczny na odcinku z Jaworzyny (C2) na Runek (B1) biegnie: A. grzbietem górskim. B. doliną potoku. C. żlebem. D. wąwozem. Zadanie 4. (4 pkt) Porównaj środowisko geograficzne w polach E4 i E5 uzupełniając tabelę według podanego przykładu oraz zapisz wniosek uogólniający, wynikający z tego porównania. Wniosek .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Zadanie 5. (2 pkt) Turysta, który wyruszył z punktu informacji turystycznej (przy szlaku niebieskim) w Krynicy, tak opisał trasę wędrówki. Początkowo szlak prowadził wzdłuż drogi krajowej na północ. Po niespełna jednym kilometrze zmienił się jego kierunek. Nadal jednak przebiegał wśród zabudowań. Od miejsca, w którym skończyły się zabudowania wędrując lasem, pokonaliśmy różnicę wysokości około 210 metrów docierając na szczyt wzniesienia. Podaj nazwę szczytu, na który dotarł turysta i kolor szlaku, którym wędrował. Szczyt ..........................................., kolor szlaku .............................................. . Zadanie 6. (3 pkt) Podaj trzy argumenty świadczące o tym, że Słotwiny są miejscowością szczególnie atrakcyjną dla uprawiających sporty zimowe. a) ........................................................................................................................................... b) ........................................................................................................................................... c) ........................................................................................................................................... Zadanie 7. (3 pkt) Na przykładzie Muszyny wykaż wpływ rzeźby na rozmieszczenie w terenie trzech wybranych przez Ciebie elementów antropogenicznych. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 8. (4 pkt) Przeanalizuj przebieg szlaku zielonego na trasie od Jaworzyny (C2) do głównej drogi w Krynicy. Wybierz z niżej podanych, te obiekty, które zaznaczono na przekroju i wpisz w odpowiednie elipsy numery, którymi je oznaczono. 1. Przełęcz Krzyżowa 2. Schronisko PTTK 3. Diabelski Kamień 4. Hotel 5. Jaskinia Diabla Dziura Zadanie 9. (1 pkt) Analizując przebieg szlaku zielonego na trasie od Jaworzyny (C2) do głównej drogi w Krynicy podaj numer, którym oznaczono brakujący na profilu (w zadaniu 6) fragment przekroju. Numer rysunku uzupełniającego profil .................. 2. Arkusz SUWALSKI PARK KRAJOBRAZOWY Zadanie 1. (2 pkt) „Obszar Polski północno-wschodniej jest odwadniany przez Niemen i jego dopływy. Przez teren Suwalskiego Parku Krajobrazowego przepływają dwa dopływy Niemna. Pierwszy z nich przepływa przez najgłębsze polskie jezioro, płynie następnie na południe dobrze wykształconą doliną glacjofluwialną przez Suwałki, skręca na południowy wschód, przepływa przez Wigry i 18 km za granicę Polski uchodzi do Niemna. Drugi ma swoje źródła w południowej części parku, skąd płynie na północny wschód, przepływając przez kilka małych jezior, następnie wkracza na terytorium Litwy, skręca na północ i uchodzi do dolnego Niemna”. Odczytaj z mapy nazwy opisanych dopływów Niemna: pierwszy – ............................., drugi – ............................... Zadanie 2. (1 pkt) Na obszarze o urozmaiconej rzeźbie występują dość licznie jeziora bezodpływowe. Odczytaj z mapy nazwy dwóch takich jezior na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego (sprawdź dokładnie, czy rzeczywiście są one bezodpływowe). I ......................................................, II ............................................................... Zadania 3. i 4. wykonaj, wykorzystując mapę i zamieszczony niżej profil podłużny rzeki Jacznówki, lewego dopływu Szeszupy. Zadanie 3. (1 pkt) Na profilu wpisz nazwy dwóch jezior, przez które przepływa Jacznówka. Zadanie 4. (2 pkt) Opisz skalę pionową profilu, wpisując w oznaczone miejsca przy osi pionowej odpowiednie wartości. Przedziały skali na osi pionowej zaznaczono co 10 m. Zadanie 5. (2 pkt) Liczne wzniesienia występujące na obszarze Suwalskiego Parku Krajobrazowego (SPK) mają dwojaką genezę. Porównaj poniższą mapę geomorfologiczną z kolorową mapą SPK i napisz, jakiego pochodzenia są niżej wymienione wzniesienia: Góra Tabaczyna..............................................., Góra Zalewki .................................................., Góra Walik......................................................., Góra Cmentarna............................................... Zadanie 6. (2 pkt) Korzystając z mapy, określ charakter osadnictwa wiejskiego na Suwalszczyźnie. Uwzględnij wielkości wsi oraz koncentrację zabudowy we wsiach. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 7. (2 pkt) Posługując się legendą do mapy topograficznej, odczytaj umieszczone na mapie cztery rodzaje obiektów służących turystom, znajdujące się na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego i wpisz je poniżej. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 3. Arkusz POJEZIERZE KASZUBSKIE (Kartuzy) Wstęp Informacje potrzebne do rozwiązania zadań odczytuj z załączonej barwnej mapy turystycznej w skali 1:100 000 oraz innych materiałów źródłowych zamieszczonych w arkuszu. Uczestniczysz w wycieczce po Pojezierzu Kaszubskim. Podróż rozpoczynasz w Kościerzynie, z której udajesz się pociągiem do miejscowości Gołubie, skąd rozpoczynasz spływ kajakowy po największych jeziorach Pojezierza Kaszubskiego. W dalszej części trasy odbędziesz również wycieczki piesze. Zadanie 1. (2 pkt) Zespół jezior Raduńsko–Ostrzyckich ma wiele wspólnych cech. Spośród podanych poniżej określeń podkreśl te cztery, które dotyczą wymienionych jezior. (Wykorzystaj również plan batymetryczny jeziora) · wydłużony kształt · przeważają niskie brzegi · przeważają wysokie brzegi · płytko położone płaskie dno · duża liczba wysp · urozmaicone dno z licznymi przegłębieniami · ułożenie z NE na SW · ułożenie z SE na NW Zadanie 2. (1 pkt) Spływ kajakowy kończy się przy drodze u południowego krańca Jeziora Raduńskiego Dolnego. Stąd rozpoczynasz podróż do Kartuz. Najpierw dochodzisz do czarnego szlaku turystycznego, wędrujesz nim przez Wieżycę aż do linii kolejowej, a następnie jedziesz koleją do Kartuz. Na całej trasie, zarówno pieszej wędrówki jak i jazdy koleją, obserwujesz krajobraz. Uporządkuj przedstawione poniżej krótkie charakterystyki obszarów, przez które wiedzie Twoja trasa, w kolejności zgodnej z jej przebiegiem. (Podaj właściwą kolejność liter A, B, C, którymi oznaczono te obszary). Charakterystyki obszarów: A. Szerokie obniżenie, teren podmokły, niezalesiony. B. Teren zalesiony (lasy ze świerkiem i modrzewiem), o powierzchni słabo urozmaiconej niewysokimi pagórkami i płytkimi obniżeniami. C. Obszar częściowo zalesiony o bardzo zróżnicowanej rzeźbie, dużych deniwelacjach terenu, z licznymi pagórkami i obszarami bezodpływowymi. 4. Arkusz – SŁOWIŃSKI PARK NARODOWY Zadanie 1 (2 pkt.) Na podstawie mapy Słowińskiego podaj następujące informacje: a). nazwę i wysokość najwyższego wzniesienia .................................................................. b). kierunek drogi na odcinku Wicko - Główczyce ........................................................... c). nazwy dwóch wydm: ....................................................................................................... Zadanie 2 (3 pkt.) Opisy w tabeli odnoszą się do czterech miejscowości widocznych na mapie Słowińskiego Obok każdego opisu wpisz nazwę właściwej miejscowości. Opis Nazwa miejscowości 1. Duża wieś rybacka i letniskowa zawdzięczająca owe funkcje położeniu na SE brzegu drugiego pod względem powierzchni jeziora; w centrum wsi znajduje się kościół. 2. Jest to duże kąpielisko morskie, leży na prawym brzegu głównej rzeki; w centrum położona końcowa stacja linii kolejowej. 3. Mała wieś położona na SW brzegu największego jeziora; znajduje się tu skansen budownictwa i kultury regionalnej oraz leśniczówka. 4. Duża gminna wieś leżąca nad rzeką Łupawą. We wsi mieści się Dyrekcja Słowińskiego Parku Narodowego oraz Muzeum Przyrodnicze; blisko położony atrakcyjny punkt widokowy. Zadanie 3 (4 pkt.) Na obszarze Słowińskiego Parku Narodowego znajdują się różnorodne formy rzeźby terenu. Uzupełnij tabelę, podając dla każdego z wymienionych obszarów: nazwę formy terenu (formę terenu rozpoznaj na podstawie informacji odczytanych z mapy SPN); nazwę procesu rzeźbotwórczego (właściwą nazwę procesu wybierz spośród podanych: abrazja, erozja, akumulacja, wietrzenie, denudacja); uwaga: nie musisz wykorzystać wszystkich nazw nazwy mogą się powtarzać główny czynnik rzeźbotwórczy, który doprowadził do utworzenia danej formy: Obszar Forma terenu Proces rzeźbotwórczy Czynnik rzeźbotwórczy Przykład: wybrzeże na wschód od Łeby klif wydmowy abrazja fale morskie 1. Biała Góra 2. ujście Łeby do jez. Łebsko 3. ląd oddzielający morze od jez. Łebsko Zadanie 4 (2 pkt.) Ze względu na przedmiot ochrony wydziela się różne rodzaje rezerwatów. Na podstawie mapy Słowińskiego wymień 4 rodzaje rezerwatów występujących na tym obszarze. ............................................................ ............................................................ ............................................................ ............................................................ 5 – ARKUSZ GÓRY STOŁOWE Zadanie 1. (3 pkt) Uzupełnij zdania nazwami obiektów geograficznych położonych na obszarze Parku Narodowego Gór Stołowych lub w pobliżu jego granic. Najwyższym szczytem Gór Stołowych jest a) .................................................................. (919 m n. p. m.), który wznosi się na północ od miejscowości b) ................................. . Na wierzchowinie, w bliskim sąsiedztwie Kręgielnego Traktu, znajduje się rezerwat przyrody c) ....................................................................................., a na SE od tego rezerwatu wznosi się skała d) ..................( 751 m Przez południowo-wschodnią część Parku Narodowego Gór Stołowych płynie potok e)................................................., a na południe od niego rozciąga się niezbyt wysoki, wznoszący się na wysokość 733 m f) ................................................ Zadanie 2. (3 pkt) Spośród podanych zdań wybierz i podkreśl tylko te, które są prawdzie i charakteryzują Góry Stołowe. A. Góry Stołowe to typowe góry o budowie płytowej. B. Najważniejszą skałą Gór Stołowych jest bazalt. C. Góry Stołowe charakteryzuje inwersyjna budowa rzeźby. D. Góry Stołowe mają budowę płaszczowinową. E. Kształty form skalnych w Górach Stołowych to skutek wietrzenia chemicznego. F. Góry Stołowe zbudowane są z piaskowca ciosowego. Zadanie 3. (3 pkt) Korzystając z zamieszczonych fotografii oraz mapy, podaj trzy elementy rzeźby, charakterystyczne dla obszaru Parku Narodowego Gór Stołowych. Źródło: Praca zbiorowa pod redakcją Puskarza J., Geografia , Encyklopedia szkolna PWN, PWN, Warszawa,2003. Grudzińska D., Kowalik W., Krynicka - Tarnacka T., Świat i Polska, Środowisko przyrodnicze, SOP, Toruń, 2003. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 4. (3 pkt) Szosa Stu Zakrętów należy do jednych z najbardziej turystycznie atrakcyjnych dróg, które prowadzą przez Park Narodowy Gór Stołowych. Na podstawie mapy podaj trzy przyczyny turystycznej atrakcyjności tej drogi. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 5. (4 pkt) Zaproponuj wycieczkę pieszą po parku narodowym, szlakiem turystycznym (lub szlakami turystycznymi w przypadku ich łączenia się), z którego najlepiej można obserwować krajobraz Gór Stołowych. Swoją propozycję uzasadnij, podając trzy argumenty. Propozycja ................................................................................................................................... Uzasadnienie ............................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 6. (5 pkt) Oceń znaczenie (przyrodnicze, społeczne) ścieżek dydaktycznych i spacerowych, które poprowadzono przez park narodowy oraz tereny do niego przylegające. Oceniając, podaj pięć argumentów. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 6. (4 pkt) Uzasadnij, dlaczego Radków i okolice mogą być uznane za atrakcyjne miejsca dla turystów. Uzasadniając, podaj cztery przyczyny. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 7. (3 pkt) Drogi: Praski Trakt i Kręgielny Trakt w minionych wiekach ze względu na położenie obszaru, przez który prowadzą, spełniały rolę strategiczną. Obecnie ich znaczenie ogranicza się do ruchu lokalnego. Utworzenie Parku Narodowego Gór Stołowych wiąże się z potrzebą zmian w wykorzystaniu dróg, które prowadzą przez jego obszar. Zaproponuj trzy zmiany wykorzystania części Praskiego Traktu i Kręgielnego Traktu, położonych na obszarze parku. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 6 – ARKUSZ – OKOLICE PŁOCKA Zadanie 1. (4 pkt) Odszukaj na mapie i wpisz do tabeli nazwy niżej opisanych obiektów geograficznych. Zadanie 2. (3 pkt) Wykorzystując informacje zamieszczone na mapie, zaprojektuj trasę dwudniowej rowerowej wycieczki rekreacyjno-krajoznawczej na Pojezierzu Dobrzyńskim. Uzasadnij wybór miejsca noclegu i trasy. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 3. (3 pkt) Przez Brudzeński Park Krajobrazowy przepływa Skrwa. Na podstawie analizy mapy opisz bieg rzeki i cechy jej doliny. Bieg rzeki ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Dolina rzeczna ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 4. (4 pkt) W lutym 1982 roku na obszarze Kotliny Płockiej wystąpiła rozległa powódź, która objęła Radziwie (dziś dzielnicę Płocka) i Popłacin. a) Na podstawie analizy mapy wyjaśnij, dlaczego powódź objęła właśnie tę część Płocka. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Wymień dwie przyczyny występowania zimowych powodzi w Polsce. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 5. (2 pkt) Pod koniec lat 60. taras zalewowy między Płockiem a Włocławkiem po prawej stronie Wisły został przekształcony w zbiornik retencyjny nazywany Jeziorem Włocławskim. Podpiętrzenie Wisły kończy się nieco powyżej Płocka. Na podstawie analizy mapy podaj dwa przykłady świadczące o zmianach środowiska przyrodniczego w wyniku powstania zbiornika retencyjnego. 1. ....................................................................................................................................................... 2. ....................................................................................................................................................... Zadanie 6. (6 pkt) W południowej części Kotliny Płockiej znajdują się liczne jeziora polodowcowe, tworzące Pojezierze Gostynińskie. W tabeli przedstawiono dane dotyczące trzech z przedstawionych na mapie jezior Pojezierza Gostynińskiego, a poniżej ich plany batymetryczne wykonane w różnych skalach, innych niż skala mapy. a) Rozpoznaj na mapie jeziora opisane w tabeli i przedstawione na planach. Podaj ich nazwy oraz odpowiedni numer planu batymetrycznego. Literą R oznacz jezioro rynnowe, a literą W jezioro wytopiskowe. b) Na podstawie analizy mapy określ kierunek przebiegu wymienionych jezior. ....................................................................................................................................................... Zadanie 7. (4 pkt) W Murzynowie na zachód od Płocka znajduje się Obserwatorium Geograficzne Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadzone są tam obserwacje meteorologiczne o godzinie 06, 12 i 18 czasu uniwersalnego (UTC). a) Odczytaj z mapy i podaj z dokładnością do jednej minuty współrzędne geograficzne Obserwatorium Geograficznego w Murzynowie. ....................................................................................................................................................... b) Podaj, o której godzinie czasu urzędowego letniego oraz zimowego prowadzone są w Obserwatorium Geograficznym obserwacje meteorologiczne. Godziny obserwacji według czasu letniego ......................................................................................... Godziny obserwacji według czasu zimowego ..................................................................................... c) Oblicz (z dokładnością do jednej minuty), która godzina miejscowego czasu słonecznego będzie w porze obserwacji o godzinie 12 UTC.
Na podstawie poniższych opisów rozpoznaj parki narodowe. Wpisz we właściwe miejsca ich Nazwy a) Najmniejszy park narodowy w Polsce b) Park narodowy leżący na granicy ze Słowacją. Na jego obszarze znajduje się najwyższy szczyt Polski c) Park narodowy leżący na granicy z Czechami.

1. Stare Miasto w Krakowie Na listę światowego dziedzictwa UNESCO trafiło w 1978 r., jako jeden z pierwszych obiektów na świecie. Wpis obejmuje Stare Miasto w obrębie dawnych murów, Wzgórze Wawelskie oraz dzielnicę Kazimierz wraz ze Stradomiem. Centralne miejsce wzgórza stanowi zamek, dawna siedziba polskich władców. W jego wnętrzach można obejrzeć królewskie apartamenty, skarbiec czy zbrojownię. Wśród cennych zabytków znajdują się np. Szczerbiec - miecz koronacyjny królów Polski oraz obrazy Lucasa Cranacha Starszego czy Eugene’a Delacroix. W wawelskiej katedrze spoczywa kilkunastu królów, Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki, Zygmunt August, a także św. Stanisław, Adam Mickiewicz czy Tadeusz Kościuszko. Rynek Główny, Kraków Stare Miasto to przede wszystkim Rynek Główny. Na jednym z największych placów w Europie już w XIII w. stanęły Sukiennice, które stanowiły centrum lokalnego handlu. Ozdobą rynku jest także gotycki kościół Mariacki. Z jego wieży trębacz co godzinę gra hejnał, a wewnątrz znajduje się ołtarz Wita Stwosza stworzony w latach 1477-89 z drewna lipowego, dębu i modrzewia. Najbardziej znanymi elementami średniowiecznych fortyfikacji są Brama Floriańska oraz Barbakan, którego załoga miała bronić dostępu do miasta. Z kolei Kazimierz przez wieki był samodzielnym miastem, miejscem przenikania się kultur. Dziś słynie przede wszystkim z kościoła św. Stanisława na Skałce (spoczywają tam np. Jan Długosz, Józef Ignacy Kraszewski i Stanisław Wyspiański), a także dzielnicy żydowskiej z ciągle działającą synagogą Remuh i jednym z najstarszych kirkutów w Europie. Gdzie można zobaczyć: Kraków, Małopolska 2. Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni Kopalnia soli w Wieliczce na listę UNESCO trafiła w 1978 r. w pierwszej grupie obiektów z całego świata. W 2013 r. została do niej dopisana kopalnia w Bochni. Od XIII w. aż do 1772 r. stanowiły jedno przedsiębiorstwo zwane żupami krakowskimi. Zarządzał nim żupnik mianowany przez króla, a wydobyta w nich sól była eksportowana na Węgry i Ruś. W szczytowym okresie, na przełomie XVI i XVII w. tylko w Wieliczce pracowało ok. 2 tys. górników, którzy mieli do dyspozycji szpital i specjalny system ubezpieczeń. Foto: Xseon / Shutterstock Kopalnia Soli "Wieliczka" Początki kopalni są łączone z legendą o św. Kindze. Węgierska księżniczka wychodząc za Bolesław Wstydliwego nie chciała w posagu kosztowności ani służby. Pragnęła soli. Ojciec podarował jej kopalnię Marmarosz w Siedmiogrodzie, a Kinga wrzuciła tam pierścień. Do Polski zabrała ze sobą doświadczonych górników. A kiedy ci zaczęli drążyć chodniki w okolicach Krakowa, już w pierwszej bryle soli odnaleźli pierścień swojej pani. Dziś kopalnia w Wieliczce obejmuje dziewięć poziomów. Pierwszy rozciąga się na głębokości 64, zaś ostatni 327 m. Trzy tysiące dawnych wyrobisk połączonych jest 360 km chodników. W kopalni wytyczonych zostało kilka tras turystycznych. Można obejrzeć ulokowaną 101 metrów pod ziemią Kaplicę św. Kingi, największą na świecie podziemną świątynię. Kopalnia w Bochni to również dziewięć poziomów, chodniki, które liczą łącznie 60 km i biegną na głębokości od 70 do 289 m, a także trzy zabytkowe szyby z XIII, XVI i początków XX w. Wizyta w dawnych żupach pozwala nie tylko zdobyć wiedzę o pracy górników, ale również, dzięki specyficznemu mikroklimatowi, może pomóc w podratowaniu zdrowia. W podziemiach organizowane są nawet turnusy rehabilitacyjne. Gdzie można zobaczyć: Wieliczka i Bochnia w Małopolsce 3. Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady Na liście UNESCO od 1979 r. Największy obóz zagłady w dziejach ludzkości. W 1940 r. na terenach włączonych do Niemiec powstał obóz dla więźniów politycznych, który z czasem się rozrastał i zmieniał funkcję. W ostatecznym kształcie kompleks składał się z trzech części: Auschwitz I, gdzie mieściło się centrum zarządzania i pracy przymusowej, Auschwitz II - Birkenau, gdzie Niemcy postawili komory gazowe, krematoria i przeprowadzali masową eksterminację, a także Auschwitz-Monowitz - obóz pracy przymusowej na rzecz zakładów IG Farben. Zorganizowana zagłada Żydów na terenie Auschwitz rozpoczęła się w 1942 r., a po raz ostatni komór gazowych i krematoriów Niemcy użyli 28 listopada 1944 r. Potem rozpoczęli ewakuację obozu przed naciągającym frontem. W sumie przez Oświęcim przeszło 1,3 mln więźniów. 90 proc. z nich zginęło. Milion ofiar stanowili Żydzi zwożeni do obozu z różnych stron Europy. W Auschwitz śmierć poniosło też około 70 tys. Polaków, 21 tys. Romów, 14 tys. jeńców sowieckich i 10 tys. więźniów innych narodowości. Foto: akturer / Shutterstock Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau W styczniu 1945 r. obóz został zajęty przez Armię Czerwoną. Dwa lata później na jego terenie odbyła się egzekucja Rudolfa Hössa, który w latach 1940-43 pełnił funkcję komendanta obozu. W tym samym roku na terenie Auschwitz powstało muzeum państwowe. Dziś można tam obejrzeć między innymi baraki, w których przetrzymywani byli więźniowie, ogrodzenia z drutu kolczastego, wieżyczki strażnicze, komorę gazową, krematorium oraz liczne materialne dowody zbrodni, np. odebrane więźniom walizki, przedmioty codziennego użytku, a także włosy obcięte ludziom zamordowanym w komorach gazowych. Gdzie można zobaczyć: Oświęcim, Małopolska 4. Puszcza Białowieska Obiekt transgraniczny, ulokowany na pograniczu polsko-białoruskim. W 1979 r. na listę UNESCO trafiła część Białowieskiego Parku Narodowego, 13 lat później wpis został uzupełniony o tereny położone na Białorusi, zaś w 2014 r. dodatkowo rozszerzony. Składa się głównie z płaskich równin, ale występują tutaj również piaszczysto-żwirowe wzgórza i łęgi ze strumieniami z dorzecza Bugu i Narwi. Większość porasta pierwotny las liściasto-iglasty. Na terenie Puszczy Białowieskiej występuje przeszło 800 gatunków roślin naczyniowych, ponad 3 tys. gatunków roślin zarodnikowych i grzybów, 120 gatunków ptaków oraz 60 gatunków ssaków. Tylko wśród zwierząt naukowcy wyróżnili 33 gatunki chronione. W puszczy można się natknąć na żubry europejskie (najliczniejsza populacja na świecie), rysie, wilki, łosie, borsuki, gronostaje, czy żółwie wodne. Foto: Aleksander Bolbot / Shutterstock Puszcza Białowieska Tamtejsze lasy były chronione już w XV w. W dawnych czasach w puszczy znajdowały się królewskie tereny łowieckie, nad którymi czuwała straż zwana osoką. Dostęp do lasów był ściśle regulowany. Miejscowa ludność za drobną opłatą mogła zbierać w puszczy "martwe drzewo" na opał, grzyby i jagody. W 1932 r. do życia został powołany Białowieski Park Narodowy. I tak jednak mimo licznych zabiegów w ciągu trzech stuleci powierzchnia puszczy zmniejszyła się aż o 45 proc. Przyczyniła się do tego między innymi rabunkowa gospodarka Niemców i Sowietów podczas dwóch ostatnich wojen. Dziś serce puszczy zwiedza się pieszo, w zorganizowanych grupach, ale na wybranych terenach można poruszać się także rowerem, czy konno. Gdzie można zobaczyć: wschodnia część Podlasia i tereny przygraniczne na Białorusi Dalsza część tekstu pod materiałem wideo 5. Stare Miasto w Warszawie Na liście UNESCO od 1980 r. Jak wskazano w uzasadnieniu, stanowi wyjątkowy przykład odbudowy zabytków niemal całkowicie zniszczonych. W 1944 r., podczas powstania warszawskiego w gruzach legło 85 proc. budynków starówki. Później udało się tam odtworzyć średniowieczny układ ulic, historyczne budowle, przeważnie z XVII i XVIII stulecia oraz pochodzące z XIII-XVI w. mury obronne. Najbardziej znanym budynkiem Starego Miasta jest Zamek Królewski, pierwotnie gotycki, potem przebudowywany w stylu renesansowym, wczesnobarokowym i rokokowym. Po przeniesieniu stolicy z Krakowa był siedzibą polskich królów. Foto: fotorince / Shutterstock Stare Miasto w Warszawie Dziś można w nim obejrzeć zabytkowe sale, cenne dzieła sztuki, np. obrazy Rembrandta, insygnia królewskie Stanisława Augusta Poniatowskiego, insygnia władzy Prezydenta RP, czy urnę z sercem Tadeusza Kościuszki. Przed pałacem, na Placu Zamkowym w latach 1643-44 stanęła Kolumna Zygmunta. Najstarszy świecki pomnik stolicy poświęcony został królowi Zygmuntowi III Wazie. Przedstawiającą go rzeźbę osadzono na 22-metrowym słupie. Na starówce podziwiać można również Katedrę św. Jana wzniesioną na przełomie XIII i XIV wieku. We jej wnętrzu pochowani zostali laureat literackiej Nagrody Nobla, Henryk Sienkiewicz oraz pierwszy prezydent II RP, Gabriel Narutowicz. Tam też odbyły się koronacje Stanisława Leszczyńskiego i Stanisława Augusta Poniatowskiego. Warszawskie Stare Miasto to również podwójny ciąg murów obronnych oraz najbardziej charakterystyczna część fortyfikacji - Barbakan, czyli zwieńczona renesansową attyką basteja wjazdowa z 1548 roku. Na Rynku Starego Miasta stoi też jeden z warszawskich pomników Syrenki. Gdzie można zobaczyć: Warszawa, Mazowsze 6. Stare Miasto w Zamościu Na liście UNESCO od 1992 r. Renesansowe miasto, w którym zachował się pierwotny układ ulic, pozostałości dawnych fortyfikacji i liczne zabytkowe budowle. Całość łączy tradycje architektoniczne Półwyspu Apenińskiego i środkowej Europy. Początki Zamościa sięgają 1580 r., kiedy to kanclerz Jan Zamoyski zapragnął stworzyć gród wzorowany na modelu włoskiego miasta idealnego. Zadanie powierzył pochodzącemu z Padwy Bernardo Morando. Zbudowany od podstaw Zamość został oparty na planie pięcioboku z centralnie usytuowanym Rynkiem Wielkim i dwoma mniejszymi placami targowymi - Wodnym oraz Solnym. Wokół nich rozciągała się siatka ulic w kształcie szachownicy z dzielnicami dla osadników - przede wszystkim Żydów i Ormian. Ich obecność była nieprzypadkowa. Foto: Christian Faludi / Shutterstock Zamość Zamość wyrósł na ważnym szlaku handlowym łączącym Europę Północną i Zachodnią z Morzem Czarnym. Kupcy prowadzili interesy przede wszystkim na rynku i okolicznych ulicach, czego pamiątką są duży ratusz, dawne składy i podcienia kamienic. Zamoyski kazał też pobudować w mieście pałac dla siebie (dziś mieszczą się w nim sądy) i świecką uczelnię, Akademię Zamojską (dziś w jej gmachu mieści się prestiżowe liceum i rektorat Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej). Zamość był ponadto solidną twierdzą, która podczas Potopu (1655-1660) oparła się wojskom szwedzkim. Pamiątkę po fortyfikacjach stanowią bastion VII, Rotunda Zamojska, czy Stara Brama Lubelska. Gdzie można zobaczyć: Zamość, województwo lubelskie 7. Średniowieczny zespół miejski Torunia Na listę UNESCO trafił w 1997 r. Perła gotyckiej architektury. W całym mieście jest przeszło 1100 zabytkowych budowli wzniesionych w tym stylu, dzięki czemu znalazło się ono na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego. Początki Torunia związane są z Zakonem Krzyżackim. Bracia budują tam zamek, który miał służyć jako punkt wypadowy dla wypraw ewangelizacyjnych na Prusy. Do dziś w mieście można podziwiać jego pozostałości. Z czasem Toruń stał się prężnym ośrodkiem handlu, należącym do Hanzy. Pamiątką po czasach największej świetności są kamienice na Starym i Nowym Mieście, a wśród nich dom, w którym najpewniej przyszedł na świat Mikołaj Kopernik. Foto: taranchic / Shutterstock Toruń Nad Wisłą do dziś w doskonałym stanie zachowały się duże fragmenty murów obronnych z XIII-XV wieku wraz z bramami wjazdowymi oraz Krzywą Wieżą. Ta XIII-wieczna baszta miejska w trakcie użytkowania odchyliła się od pionu o blisko półtora metra. Nieopodal rozciąga się rynek Staromiejski z ratuszem, który stanowi jeden z najznakomitszych przykładów średniowiecznej architektury mieszczańskiej w środkowej Europie. W budynku mieści się dziś oddział toruńskiego muzeum. Można w nim podziwiać dawną salę Królewską, w której przed wiekami zmarł Jan Olbracht oraz Radziecką, gdzie zbierali się miejscy rajcy. Atrakcją jest też taras widokowy na 40-metrowej wieży. Inną charakterystyczną budowlą rynku jest Dwór Artusa, okazały, bogato rzeźbiony budynek w stylu neorenesansu niderlandzkiego, w którym bogaci mieszczanie zbierali się na narady i spotkania towarzyskie. Na wyciągnięcie ręki od Ratusza stoi monumentalny XIII-wieczny kościół Mariacki z mauzoleum księżniczki Anny Wazówny, siostry króla Zygmunta III Wazy, a także jeden z symboli miasta - pomnik Mikołaja Kopernika. Gdzie można zobaczyć: Toruń, województwo kujawsko-pomorskie 8. Zamek Krzyżacki w Malborku Na listę UNESCO został wpisany w 1997 r. Największa gotycka twierdza w Europie. Warownia na brzegu Nogatu istniała już w XIII w. Po 1309 r. ruszyła jej przebudowa, która trwała w sumie 40 lat. Miała ona związek z przeniesieniem z Wenecji do Malborka siedziby Wielkich Mistrzów Zakonu Krzyżackiego. Pierwszym dostojnikiem, który rezydował w nowym miejscu był Siegfried von Feuchtwagen. Ostatecznie gotycka twierdza rozrosła się do trzech części. W Wysokim Zamku mieściły się kapitularz, kościół Najświętszej Marii Panny z kaplicą św. Anny, gdzie chowani byli Wielcy Mistrzowie. W tej części twierdzy znajdowało się także gdanisko, czyli zamkowa toaleta, która w razie kryzysu mogła zmienić się w tzw. wieżę ostatecznej obrony. Foto: konradkerker / Shutterstock Zamek w Malborku Zamek Średni otwarty był dla gości zakonu. Tutaj znajdował się Wielki Refektarz - najpokaźniejsza sala w warowni, infirmeria dla starszych i chorych braci oraz pałacem Wielkich Mistrzów. W Zamku Niskim z kolei mieściła się zbrojownia na działa i wozy bojowe, kaplica św. Wawrzyńca dla służby zamkowej oraz liczne budynki gospodarcze, w tym spichlerz, browar czy ludwisarnia. Zamek należał do Krzyżaków do połowy XV w., potem stał się własnością polskich królów. Po rozbiorach Rzeczpospolitej rozpoczęła się jego powolna dewastacja. Stopniowa odbudowa twierdzy ruszyła na przełomie XIX i XX w. oraz po roku 1945. W 1961 r. stał się siedzibą Muzeum Zamkowego. Gdzie można zobaczyć: Malbork, Pomorze 9. Manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej Na liście UNESCO od 1999 r. Kościół i klasztor bernardynów, a także sanktuarium maryjno-pasyjne u stóp góry Żar nazywane "polską Jerozolimą". Każdego roku ściąga tam około miliona pielgrzymów. Początki kalwarii sięgają 1600 r. i wiążą się z postacią wojewody krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego. Wspólnie z żoną miał on doświadczyć widzenia - pewnej nocy zobaczyli trzy ogniste krzyże, które unosiły się nad górą Żar. Wkrótce w tym miejscu Zebrzydowski ufundował kościół pw. Ukrzyżowania Jezusa Chrystusa. Dwa lata później przekazał ziemię zakonowi bernardynów, zaś w 1604 r. ruszyła budowa ich kościoła oraz klasztoru. Kompleks projektował włoski architekt Jan Maria Bernardoni, w prace zaangażował się też flamandzki złotnik Paweł Baudarth. Budowle utrzymane były w stylu manieryzmu niderlandzkiego, a później rozbudowane w stylu barokowym z elementami rokoko. W bazylice znajduje się dziś cudowny obraz Matki Bożej Kalwaryjskiej z pierwszej połowy XVII w. Foto: Pecold / Shutterstock Kalwaria Zebrzydowska Tymczasem w 1609 r. Zebrzydowski rozpoczął wcielać w życie kolejny projekt. Nieopodal zespołu budynków, w naturalnym górskim krajobrazie zaczęły wyrastać kapliczki i kościółki upamiętniające Mękę Pańską i życie Matki Boskiej. Ostatecznie powstało 28 stacji na Dróżkach Pana Jezusa oraz 24 stacje na Dróżkach Matki Boskiej. Miejsca, w których się znajdują odwzorowywać mają ważne dla chrześcijaństwa miejsca w Jerozolimie: Golgotę, Syjon, Górę Oliwną. Ścieżki przemierzane przez pielgrzymów liczą łącznie pięć kilometrów, a całość zajmuje powierzchnię sześciu kilometrów kwadratowych. Od XVII w. budowle przetrwały w praktycznie niezmienionej formie. Gdzie można zobaczyć: Kalwaria Zebrzydowska, powiat wadowicki, Małopolska 10. Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy Na listę UNESCO trafiły w 2001 r. To największe w Europie drewniane budowle sakralne o konstrukcji szkieletowej. Powstały w połowie XVII w. na skutek porozumień zawartych po Wojnie Trzydziestoletniej, którą wieńczył Pokój Westfalski. Wówczas to naciskany przez Szwecję katolicki cesarz Ferdynand III Habsburg zgodził się, by na Dolnym Śląsku powstały trzy protestanckie świątynie. Decyzję obwarował jednak kilkoma warunkami. Foto: CCat82 / Shutterstock Kościół Pokoju w Świdnicy Kościoły za własne pieniądze musieli wznieść sami protestanci i to w ciągu zaledwie roku. Mogły one zostać wykonane jedynie z materiałów nietrwałych, jak drewno, glina czy słoma. Powinny stanąć poza miejskimi murami, ale w odległości strzału armatniego. Nie mogły przybrać kształtu tradycyjnych kościołów, posiadać wież i dzwonów. Ostatecznie w Świdnicy, Jaworze i Głogowie stanęły trzy unikatowe konstrukcje. Dwie z nich przetrwały do dziś, trzecia spłonęła od uderzenia pioruna. Foto: Traveller70 / Shutterstock Kościół Pokoju w Jaworze Kościoły Pokoju są bardzo duże. Budowniczym zależało na tym, by swobodnie mogły pomieścić wszystkich wiernych z danej okolicy. W Jaworze w nabożeństwie może uczestniczyć jednocześnie nawet 6 tys. osób, zaś w Świdnicy - 3 tys. Pierwsza ze świątyń słynie przede wszystkim z Koncertów Pokoju, które organizowane są w niej każdego roku. Do tej pory podczas imprezy wystąpili Chór Poznańskie Słowiki pod dyrekcją Stefana Stuligrosza oraz Orkiestra Amadeus dyrygowana przez Agnieszkę Duczmal. We wnętrzach drugiej można podziwiać barokową ambonę, XVII-wieczne organy oraz niezwykle cenny drewniany ołtarz stworzony z okazji setnej rocznicy powstania kościoła. Gdzie można zobaczyć: Jawor i Świdnica, Dolny Śląsk 11. Drewniane kościoły południowej Małopolski Na liście UNESCO od 2003 r. Wpis obejmuje sześć świątyń znajdujących się we wsiach Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana i Sękowa. Stanowią one drugie najstarsze skupisko drewnianych kościołów w Europie po kościołach klepkowych w Norwegii. Większość położona jest na Szlaku Architektury Drewnianej. Zostały zbudowane techniką zrębową, która była popularna w Europie Północnej i Wschodniej począwszy od średniowiecza. Świątynie ufundowali przedstawiciele małopolskich rodzin szlacheckich. Taki gest stanowił za ich czasów widomy znak prestiżu. Foto: Pecold / Shutterstock Kościół w Binarowej Jako pierwszy powstał kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Haczowie. Jego początki sięgają 1388 r. Dziś uchodzi za najstarszą gotycką świątynię z drewna w Europie. Wyróżnia go 25-metrowa wieża wzniesiona w 1624 r., znajdująca się wewnątrz polichromia figuralna z końcówki XV-wieku, najpewniej najstarsza na kontynencie oraz barokowy ołtarz główny. W kościele stoi również cudowna figurka Matki Boskiej Bolesnej z 1400 r. Według legendy pojawiła się ona w Haczowie podczas powodzi. Kiedy wylał Wisłok, przypłynęła z nurtem i zatrzymała się właśnie przy miejscowej świątyni. Kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Binarowej z 1500 r. posiada najstarszą znaną wieżę z drewna. Z kolei w kościele Wszystkich Świętych w Bliznem warto zwrócić uwagę na renesansową ambonę i ołtarz główny z 1700 r. Kiedyś świątynia, za sprawą swojej budowy i położenia na wzgórzu, miała charakter obronny. Kiedy nadchodziło zagrożenie, w jej wnętrzu chowali się mieszkańcy sąsiedniej wsi. Gdzie można zobaczyć: wsie południowej Małopolski 12. Park Mużakowski Na liście UNESCO od 2004 r. Uchodzi za światowej klasy arcydzieło sztuki ogrodowej. Rozległy park krajobrazowy rozciąga się po obydwu stronach Nysy Łużyckiej, w okolicach Łęknicy w województwie lubuskim i niemieckiego Bad Muskau. Zajmuje powierzchnię blisko 700 ha. Został stworzony przez księcia Hermanna von Pückler-Muskau w latach 1815-44. Arystokrata marzył, by wokół jego XVII-wiecznej rezydencji w Bad-Muskau powstał "obraz malowany za pomocą roślin". Wkrótce ogłosił swój zamiar mieszkańcom i zaczął skupywać okoliczne tereny. Stopniowo wyrastał na nich gigantyczny park, który jednak inaczej niż nakazywały ówczesne zwyczaje nie nawiązywał do biblijnego Edenu, ale wykorzystywał walory miejscowego krajobrazu. Foto: / Park Mużakowski Centralna część kompleksu z budynkami i ogrodami znajduje się dziś po niemieckiej stronie. Po polskiej można podziwiać naturalistyczny park z wieńczącą go Górą Pana. Zostały one połączone dwoma mostami: Podwójnym i Angielskim. Najbardziej charakterystyczne elementy parku to: Stary i Nowy Zamek, sztuczne odgałęzienie Nysy Łużyckiej zwane Nysą Hermanna, Park Górski, wąwozy i malownicze ścieżki zwane Drogą Helminy, Ścieżką Słowika, Drogą Klementyny. Na terenie Parku Mużakowskiego znajduje się też 50-hektarowe arboretum, gdzie podziwiać można 290 gatunków roślin, w tym dęby, buki, tulipanowiec amerykański. I choć historia księcia Hermanna nie zakończyła się szczęśliwie - popadł w tak ogromne długi, że dzieło swojego życia musiał sprzedać - park, który stworzył zapoczątkował nową erę w sztuce ogrodowej Europy i Ameryki. Gdzie można zobaczyć: okolice Łęknicy w województwie lubuskim, a także przygraniczne tereny Niemiec 13. Hala Stulecia we Wrocławiu Na listę UNESCO została wpisana w 2006 r. Wzniesiona z wykorzystaniem żelbetonu hala była milowym krokiem w historii budownictwa. Powstała w latach 1911-1913 na terenach wrocławskiej Wystawy Stulecia, podczas której Niemcy prezentowali historię i gospodarczy dorobek Dolnego Śląska. Pretekstem do realizacji przedsięwzięcia była setna rocznica odezwy "Do mojego ludu". Fryderyk Wilhelm III wzywał w niej rodaków do oporu przeciw wojskom Napoleona. Na konkurs związany z budową hali wpłynęły 43 projekty. Najlepszy okazał się Max Berg, który stworzył wielofunkcyjną budowlę na planie koła z czterema absydami. Wieńczyła ją kopuła o średnicy 67 m, na niej posadowiona została latarnia ze stali i szkła. Widownia hali była w stanie pomieścić przeszło sześć tysięcy osób. Wewnątrz stanęły też największe na świecie organy o 222 rejestrach i blisko 17 tys. piszczałek. Obecnie część z nich można oglądać we wrocławskiej Archikatedrze, część zaś w Częstochowie, na Jasnej Górze. Stworzenie budowli pochłonęło blisko 2 mln niemieckich marek. Foto: Shutterstock Hala Stulecia we Wrocławiu Hala Stulecia została otwarta 20 maja 1913 r. w obecności księcia Fryderyka Wilhelma. W kolejnych latach była intensywnie wykorzystywana. Naziści organizowali w niej partyjne zjazdy, w czasach Polski Ludowej w jej wnętrzach odbyły się Wystawa Ziem Odzyskanych, Światowy Kongres Intelektualistów i Mistrzostwa Europy w koszykówce mężczyzn. W ostatnich latach w hali zagościły spektakle operowe, Wagnera, czy Verdiego. Gdzie można zobaczyć: Wrocław, Dolny Śląsk 14. Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat Na listę UNESCO trafiły w 2013 r. Łącznie w ten sposób docenionych zostało 16 cerkwi. Osiem z nich stoi po polskiej, osiem zaś po ukraińskiej stronie granicy. Polskie można oglądać w Radrużu, Chotyńcu, Smolniku i Turzańsku na Podkarpaciu oraz w Powroźniku, Owczarach, Kwiatoniu i Brunarach Wyżnych w Małopolsce. Pięć z nich to cerkwie łemkowskie, dwie halickie, jedna zaś bojkowska. Świątynie powstawały od XVI do XIX w., charakteryzują się konstrukcją zrębową, zawierają symboliczne odniesienia do kosmogonii charakterystycznej dla danej społeczności. Przez wieki służyły zarówno prawosławnym, jak i grekokatolikom, a ich twórcy odwoływali się do elementów lokalnego budownictwa. Choć mają wiele cech wspólnych, każda z nich to niepowtarzalna, oryginalna konstrukcja. Foto: Damian Pankowiec / Shutterstock Cerkiew św. Paraskewy w Radrużu Cerkiew św. Paraskiewy w Radrużu na przykład jest jedną z najstarszych drewnianych świątyń prawosławnych w Polsce. Została wzniesiona w XVI w., zaś jej fundatorem był najpewniej poseł na Sejm i starosta lubaczowski Jan Płaza. Do jej budowy użyto drewna jodłowego i dębowego. Cerkiew utrzymana jest w stylu gotyckim, z dwuspadowym dachem i ścianami krytymi gontem. Posiada soboty, czyli niskie podcienia. Świątynia otoczona została murkiem, a całość ma charakter obronny. Mieszkańcy okolic chowali się we wnętrzu podczas tatarskich najazdów. Z kolei cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu została wzniesiona w 1615 r. na potrzeby wiernych grekokatolickich. Świątynia została nakryta kopułami o ośmiobocznych bębnach. Wewnątrz podziwiać można XVIII-wieczną polichromię przedstawiającą Sąd Ostateczny oraz ikonostas z 1671 r. z cudowną ikoną Matki Boskiej. Gdzie można zobaczyć: wsie Podkarpacia i Małopolski, a także przygraniczne tereny Ukrainy 15. Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi Na listę trafiła w 2017 r. Kopalnia znajduje się na Górnym Śląsku, czyli w jednym z głównym obszarów wydobywczych w Europie Środkowej. Obiekt obejmuje w całości podziemną kopalnię wraz ze sztolniami, szybami, galeriami oraz systemem gospodarowania wodami podziemnymi. Z kolei na powierzchni zachowała się XIX-wieczna przepompownia parowa, która jest świadectwem ciągłości prac nad odprowadzaniem wody z kopalni od ponad 300 lat. Dzięki specjalnemu systemowi zbędną wodę wykorzystywano do zaopatrywania miasta w wodę pitną i do użytku przemysłowego. Warto podkreślić, że kopalnia w Tarnowskich Górach miała znaczący udział w światowej produkcji ołowiu i cynku. Foto: Jakub Wosik / Reporter Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach Zabytkowa Kopalnia Srebra została udostępniona do zwiedzania w 1976 r. Szlak turystyczny przebiega 40 m pod ziemią, a blisko 300-metrowy fragment trasy trzeba pokonać łodzią. W budynku nadszybia działa multimedialne muzeum. Gdzie można zobaczyć: Tarnowskie Góry, województwo śląskie 16. Kopalnie krzemienia pasiastego i neolityczne osady w Krzemionkach Opatowskich Krzemionki pod Ostrowcem Świętokrzyskim (nazywane także Krzemionkami Opatowskimi) to region prehistorycznych kopalń krzemienia pasiastego oraz związanych z nimi pradziejowych osad. Poza Krzemionkami są to kopalnie "Borownia" i "Korycizna" oraz neolityczna osada na wzgórzu "Gawroniec". Kopalnie krzemienia pasiastego w Krzemionkach odkrył w 1922 r. urodzony w Ostrowcu geolog prof. Jan Samsonowicz. Szybko uznano je za zabytek. Od 1994 r. stanowią pomnik historii, a od 1995 r. także rezerwat przyrodniczy. W Krzemionkach bardzo dobrze zachowała się zarówno podziemna architektura - wyrobiska oraz chodniki, którymi poruszali się górnicy - jak i krajobraz na powierzchni - w dalszym ciągu można obserwować leje poszybowe, dawne wejścia do kopalń otoczone fałdami gruzu wapiennego. W Krzemionkach można też zobaczyć - w przeciwieństwie do innych tego rodzaju obiektów archeologicznych - różne typy kopalń: od najpłytszych jamowych, przez niszowe po głębokie filarowo-komorowe i komorowe. Gdzie można zobaczyć: Krzemionki, województwo świętokrzyskie Obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO

Rozpoznaj na zdjęciach rośliny chronione i wpisz ich nazwy do krzyżówki Litery z ponumerowanych pól utworzą hasło. Proszę o szybką odpowiedz. Zobacz odpowiedzi
zapytał(a) o 17:57 wpisz w odpowiednie miejsca tabeli nazwy miejscowości zaznaczonych na mapie? - 112 - 2,4 505 26,1 26,5 26,7 2287 16,8 32,8 26,4 17 8,3 23,4 15,5 734 roczna suma opadów atmosferycznych (w mm) nazwa średnia średnia miejscowości ((w C) temperatura w lipcu((w C) temperatura powietrza (w C) miejscowości 2 Rozpoznaj rodzaje wietrzenia na podstawie opisów, a następnie podaj ich nazwy . A. Wskutek dużych dobowych różnic temperatury dochodzi do przemiennego nagrzewania i ochładzania powierzchni skał. Po wielu takich zmianach zmniejsza sie spoistość skały i dochodzi do jej łuszczenia. Jest to wietrzenie
Centralna Komisja Egzaminacyjna Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. Układ graficzny (C) CKE 2010 WPISUJE ZDAJĄCY KOD PESEL Miejsce na naklejkę z kodem EGZAMIN MATURALNY Z GEOGRAFII POZIOM ROZSZERZONY MAJ 2010 Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 23 strony (zadania 1 - 37) oraz barwną mapę. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki, lupy i kalkulatora. 7. Barwną mapę możesz oderwać, ale po zakończeniu pracy włóż ją do arkusza egzaminacyjnego. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 9. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. Czas pracy: 150 minut Liczba punktów do uzyskania: 60 MGE-R1_1P-102 2 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadania 1-7 wykonaj na podstawie załączonej barwnej mapy przedstawiającej fragment Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej oraz własnej wiedzy. Zadanie 1. (1 pkt) Na fotografii przedstawiono ruiny zamku w Podzamczu (pole G1). Źródło: Na podstawie mapy, fotografii i własnej wiedzy podaj dwa walory środowiska przyrodniczego, które przyczyniły się do wybudowania zamku w tym miejscu. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 2. (1 pkt) Z wieży zamku w Podzamczu (pole G1) zmierzono azymuty w kierunku A. Małej Skały (pole G2) B. skały Gołębnik (pole G2) C. wzniesienia o wysokości 434 m (pole H2) D. wzniesienia o wysokości 456 m (pole F2). Zapisz literę, którą oznaczono obiekt o największej wartości zmierzonego azymutu. Litera ................. Zadanie 3. (1 pkt) Na podstawie przebiegu koryta Białej Przemszy podaj nazwę dominującego rodzaju erozji rzecznej. Uzasadnij odpowiedź. Erozja ............................................ Uzasadnienie ................................................................................................................................ Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 3 Zadanie 4. (2 pkt) W zamieszczonym poniżej tekście opisano zjawiska poprzedzające powstanie Pustyni Błędowskiej. Na obszarze Pustyni Błędowskiej rzeki utworzyły w skałach triasowych głębokie doliny. W plejstocenie podczas kolejnych zlodowaceń te doliny były stopniowo wypełniane osadami piaszczysto-żwirowymi, aż zanikły całkowicie. Wraz ze zmianą klimatu na cieplejszy obszar dzisiejszej pustyni został w holocenie stopniowo opanowany przez roślinność leśną. Taki stan trwał do XIII w. W tym czasie w okolicach Olkusza powstał ośrodek górniczo-hutniczy. Na dużą skalę eksploatowano tu rudy ołowiu i srebra. Wybudowano piece hutnicze, które były opalane węglem drzewnym. Teren został pozbawiony lasów. Wylesienie było przyczyną zniszczenia gleby i odsłonięcia luźnych piasków. Wtedy zostało ukształtowane przez człowieka pustynne oblicze tego terenu. Wiatr zaczął intensywnie przenosić piasek, budować ruchome wydmy i tworzyć obniżenia deflacyjne. Na podstawie: Szczypek T., Wika S., Czylok A., Rachmonow O., Wach J., Pustynia Błędowska fenomen polskiego krajobrazu, Wydawnictwo Kubajak, 2001 r. a) Na podstawie tekstu wybierz cztery wydarzenia, które doprowadziły do powstania Pustyni Błędowskiej. Wybrane wydarzenia uszereguj w kolejności od najstarszego do najmłodszego, wpisując w ramki odpowiadające tym wydarzeniom litery. A. Osuszenie i oziębienie klimatu w holocenie. B. Wypełnienie materiałem fluwioglacjalnym głębokich dolin rzecznych. C. Akumulacyjna i erozyjna działalność wiatru na antropogenicznie przekształconym terenie. D. Odsłonięcie piasku na skutek wycinania lasów. E. Powstanie ośrodka górniczo-hutniczego. Wydarzenie najstarsze Wydarzenie najmłodsze b) Wpisz we właściwe miejsca tabeli, obok wartości średniej rocznej temperatury powietrza i rocznej sumy opadów, podane poniżej nazwy pustyń. Pustynie: Błędowska, Gobi, Sahara. Obszar Średnia roczna temperatura powietrza (w °C) 25,4 7,5 3,8 Roczna suma opadów (w mm) 21 700 107 Źródło: Szczypek T., Wika S., Czylok A., Rachmonow O., Wach J., Pustynia Błędowska fenomen polskiego krajobrazu, Wydawnictwo Kubajak, 2001 r. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt 1. 1 2. 1 3. 1 4 a. 1 4 b. 1 4 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 5. (2 pkt) Podaj trzy różnice między elementami środowiska przyrodniczego obszarów przedstawionych na mapie w polach F4 i F5. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 3. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 6. (1 pkt) Poniżej przedstawiono fragment obszaru barwnej mapy szczegółowej. Skala 1:20000 Wybierz miejsce, w którym rzeźba terenu sprzyja budowie wyciągu narciarskiego. Powyżej na mapie narysuj trasę wyciągu, drogę dojazdową i parking, stosując podane w legendzie sygnatury. Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 5 Zadanie 7. (1 pkt) Oblicz wysokość górowania Słońca w dniu przesilenia zimowego dla miejsca, w którym znajduje się szkoła w Chechle (E6). Zapisz obliczenia. Obliczenia Wysokość górowania Słońca .................... Zadanie 8. (1 pkt) Oblicz długość geograficzną Nowego Orleanu, wiedząc, że podczas momentu górowania w Krakowie (50°N, 20°E) w Nowym Orleanie jest godzina 440 miejscowego czasu słonecznego. Zapisz obliczenia. Obliczenia Długość geograficzna Nowego Orleanu .............. Zadanie 9. (2 pkt) Poniższe zdania dotyczą ukształtowania powierzchni Ziemi. Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, gdy zdanie jest fałszywe. Antarktyda jest kontynentem o najniższej średniej wysokości ......... Cechą Wyżyny Wschodnioafrykańskiej jest obecność zrębów i rowów tektonicznych. ......... W Ameryce Południowej niziną o największej powierzchni jest Nizina Zatokowa. Najgłębsza depresja na Ziemi znajduje się w Azji. Rowy oceaniczne towarzyszą strefom subdukcji. Najgłębszy na świecie rów oceaniczny jest położony u zachodnich wybrzeży Jawy. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt 5. 2 6. 1 7. 1 8. 1 9. 2 ......... ......... ......... ......... 6 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 10. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono uproszczony przekrój geologiczny. Na podstawie: Srokosz W., Geografia - zadania, wskazówki, zasady oceniania, Nowa Era, Warszawa 2004 r. a) Uzupełnij poniższe zdania, wpisując właściwe określenie spośród podanych w nawiasach, tak aby zdania dotyczące zamieszczonego przekroju geologicznego były prawdziwe. Uskok powstał (wcześniej / później) .................................... niż warstwa skał bazaltowych. Transgresja morska miała miejsce w (jurze / permie) .................................... . Pozostałością zlodowacenia są (iły i łupki krystaliczne / piaski i gliny) .................................... . b) Określ wiek względny warstwy wapieni. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 11. (2 pkt) Uzupełnij tabelę, wpisując obok każdego obiektu nazwę odpowiedniego czynnika oraz nazwę procesu rzeźbotwórczego, który doprowadził do jego powstania. Czynniki i procesy wybierz spośród podanych poniżej. Czynniki rzeźbotwórcze: lodowiec górski, morze, rzeka, wiatr, woda z CO2, wody fluwioglacjalne. Procesy rzeźbotwórcze: abrazja, akumulacja, egzaracja, erozja boczna, korazja, krasowienie. Obiekt Czarny Staw nad Morskim Okiem Klif w Jastrzębiej Górze Mierzeja Helska Wydmy w Słowińskim Parku Narodowym Czynnik rzeźbotwórczy Proces rzeźbotwórczy Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 7 Zadanie 12. (1 pkt) Na rysunkach przedstawiono formy rzeźby terenu w czasie postoju lodowca oraz po jego ustąpieniu. Literami A-C oznaczono wybrane formy rzeźby polodowcowej. Na podstawie: Dylikowa A., Makowska D., Makowski J., Olszewski T., Ziemia i człowiek, WSiP, Warszawa 1994 r. Uzupełnij tabelę, wpisując w odpowiednie miejsca nazwy form rzeźby polodowcowej wybrane spośród podanych poniżej oraz litery, którymi oznaczono je na rysunku. Formy rzeźby polodowcowej: kem, oz, pradolina, sandr, wzgórze moreny czołowej. Formy utworzone w wyniku akumulacji Nazwa formy Litera na rysunku Forma utworzona w wyniku erozji Nazwa formy Litera na rysunku Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt 10 a. 1 10 b. 1 11. 2 12. 1 8 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 13. (1 pkt) Uzupełnij model przedstawiający przyczyny i skutki powstania czynnego osuwiska. Wybierz spośród podanych właściwe określenia i wpisz w odpowiednie miejsca litery, którymi je oznaczono. A. Zalesienie stoków wzgórza. B. Długotrwałe intensywne opady deszczu. C. Podcięcie stoku podczas budowy drogi. D. Pękanie ścian budynku. E. Powstanie płaszczowiny. F. Powstanie zniekształceń (pęknięć, garbów) na drodze. Przyczyny Powstanie osuwiska Zadanie 14. (1 pkt) Poniżej przedstawiono położenie Morza Białego, którego zatoki charakteryzują się występowaniem różnic zasolenia wód w ciągu roku. Ich zasolenie zimą jest najwyższe. Koniec wiosny i lato to okres występowania niższego zasolenia w zatokach Morza Białego. Podaj przyczynę zmniejszania się wiosną zasolenia wód w zatokach Morza Białego. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Skutki Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 9 Zadanie 15. (2 pkt) Na wykresach przedstawiono zróżnicowanie rocznych przepływów trzech europejskich rzek. Współczynnik przepływu B A C Na podstawie: Flis J., Wstęp do geografii fizycznej, WSiP Warszawa 1988 r. a) Uzupełnij legendę, wpisując we właściwe miejsca podane poniżej nazwy rzek. Rzeki: Dniepr, Rodan (w Alpach), Sekwana (w Paryżu). Legenda A. .......................................................................... B. .......................................................................... C. .......................................................................... b) Wyjaśnij zróżnicowanie przepływów w ciągu roku dla rzek oznaczonych na wykresie literami A, C. Rzeka A ....................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Rzeka C ....................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 16. (2 pkt) a) Uzupełnij podane prawidłowości, wpisując określenia mniejsze lub większe. Dobowe amplitudy temperatury powietrza są w strefie równikowej .......................... niż w strefie umiarkowanej. Dobowe amplitudy temperatury powietrza na obszarach pozbawionych roślinności są ................................ niż na obszarach porośniętych lasem. b) Sformułuj prawidłowość dotyczącą zróżnicowania dobowych amplitud temperatury powietrza w zależności od stopnia zachmurzenia. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt 13. 1 14. 1 15 a. 1 15 b. 1 16 a. 1 16 b. 1 10 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 17. (2 pkt) Na mapie przedstawiającej przeważające kierunki pasatów i wybrane prądy morskie oznaczono literami A-D cztery obszary różniące się roczną sumą opadów atmosferycznych. pasaty prądy morskie a) Na podstawie mapy i własnej wiedzy o międzyzwrotnikowej cyrkulacji powietrza (cyrkulacji pasatowej) wyjaśnij różnicę między wartościami rocznej sumy opadów atmosferycznych w obszarach A i B. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Na podstawie mapy podaj przyczynę różnicy między wartościami rocznej sumy opadów atmosferycznych w obszarach C i D. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 11 Zadanie 18. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono stopę urodzeń i stopę zgonów oraz saldo migracji zagranicznych w 2007 r. w wybranych krajach oznaczonych literami A-F. Na podstawie: Pogrupuj wymienione na wykresie kraje według wielkości przyrostu rzeczywistego, wpisując litery we właściwe miejsca tabeli. Kraje o przyroście rzeczywistym dodatnim ujemnym Zadanie 19. (2 pkt) Wymień trzy następstwa dla Francji spowodowane napływem do tego kraju imigrantów spoza obszaru Europy. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 3. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt 17 a. 1 17 b. 1 18. 1 19. 2 12 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 20. (1 pkt) W poniższej tabeli podano dane dla dwóch wybranych mniejszości narodowych w Polsce, pochodzące z Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 r. Rozpoznaj mniejszości narodowe przedstawione w tabeli. Wpisz ich nazwy w odpowiednie komórki tabeli. Liczba osób 48 737 30 957 Zamieszkiwane województwa (w nawiasie podano procent ogółu mniejszości narodowej zamieszkującej dane województwo) podlaskie (98%) warmińsko-mazurskie (39%), zachodniopomorskie (13%), podkarpackie (11%) Na podstawie: Mniejszość narodowa Zadanie 21. (1 pkt) Na mapie oznaczono literami wybrane kraje, które przeżywały w swojej historii okres zależności kolonialnej. Związki wielu byłych terytoriów kolonialnych z krajami, od których zależały, uwidaczniają się do dzisiaj między innymi w umiejętności posługiwania się językiem kraju, któremu terytoria te były podporządkowane. Wiele byłych terytoriów kolonialnych używa języka kraju, od którego zależały, jako urzędowego. Spośród krajów oznaczonych literami A-F wybierz ten, w którym jest powszechnie używany język hiszpański, oraz ten, w którym jest powszechnie używany język portugalski. Wpisz do tabeli nazwy tych krajów oraz litery wskazujące ich położenie na mapie. Język hiszpański portugalski Nazwa kraju Oznaczenie kraju na mapie Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 13 Zadanie 22. (2 pkt) Na wykresie przedstawiono saldo migracji ludności Polski na pobyt stały w latach 1950-2005. Źródło: Na podstawie wykresu i własnej wiedzy podaj zmianę tendencji migracji ludności Polski, jaka wystąpiła po 2000 roku, oraz wymień dwie przyczyny tej zmiany. Zmiana ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Przyczyny zmiany 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt 20. 1 21. 1 22. 2 14 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 23. (1 pkt) W tabeli podano wybrane dane dotyczące ludności Rosji w 2009 r. Liczba ludności w mln 140,0 Liczba mężczyzn w mln 64,5 Średni czas trwania życia kobiet w latach 73,1 Średni czas trwania życia mężczyzn w latach 59,3 Na podstawie: Oblicz współczynnik feminizacji ludności Rosji, wybierając z tabeli dane niezbędne do wykonania obliczeń. Zapisz obliczenia. Obliczenia Współczynnik feminizacji ........................ Zadanie 24. (2 pkt) Na wykresie przedstawiono wielkość produkcji stali w Polsce w latach 1950-2007. Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2008, GUS, Warszawa 2008 r. Na podstawie wykresu i własnej wiedzy podaj: a) dekadę o największym wzroście produkcji stali oraz jego przyczynę. Dekada ....................................... Przyczyna ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) przyczynę wzrostu produkcji stali po 2000 r. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 15 Zadanie 25. (2 pkt) Skreśl w każdej z grup województw Polski nazwę tego, które nie spełnia kryterium dotyczącego lokalizacji opisanych zakładów przemysłowych. Opisy lokalizacji zakładów przemysłowych Województwa, w których zlokalizowano cementownie i zakłady wapiennicze ze względu na występowanie tam złóż wapieni. Województwa, w których zlokalizowano cukrownie w pobliżu obszarów uprawy buraka cukrowego na bardzo dobrych i dobrych glebach. Województwa, w których zlokalizowano fabryki celulozy i papieru ze względu na dostęp do wody i bliskość zasobów leśnych. Grupy województw lubelskie opolskie podlaskie świętokrzyskie dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie pomorskie Zadanie 26. (1 pkt) Rozpoznaj opisane poniżej okręgi przemysłowe Polski i wpisz we właściwe miejsca ich nazwy. A. Okręg położony w centralnej części Polski. Został założony na początku XIX w. Specjalizował się w przemyśle włókienniczym. Charakteryzuje się wysokim współczynnikiem feminizacji. Ze względu na kryzys przemysłu lekkiego okręg jest restrukturyzowany. ................................................................................................................................................. B. Okręg położony w pobliżu Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego i powiązany z zakładami na jego obszarze. Przemysł jest skoncentrowany w głównym mieście, w którym wybudowano na przełomie lat 40. i 50. XX w. jedną z największych hut żelaza w Polsce. W tym okręgu funkcjonowała huta aluminium, w której zaprzestano wytopu na początku lat 80. XX w. ................................................................................................................................................. C. Jeden z okręgów przemysłowych położonych na północy Polski. Specjalizuje się w przemyśle stoczniowym i rafineryjnym. ................................................................................................................................................. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt 23. 1 24 a. 1 24 b. 1 25. 2 26. 1 16 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 27. (2 pkt) Na mapie zaznaczono literami A-F położenie wybranych okręgów przemysłowych. Wpisz do tabeli nazwy trzech okręgów przemysłowych, które rozwinęły się głównie dzięki wydobyciu miejscowych rud metali, oraz litery, którymi na mapie oznaczono te okręgi przemysłowe. Nazwy okręgów wybierz spośród podanych poniżej. Okręgi przemysłowe: Doniecki, Minas Gerais, Północny, Shaba, Tokijski, Uralski. Nazwa okręgu przemysłowego Litera na mapie Zadanie 28. (1 pkt) Na świecie technopolia są często lokalizowane w największych o zrestrukturyzowanym przemyśle lub poza strefami zurbanizowanymi. Uzasadnij lokalizację technopolii na poniżej wymienionych obszarach. Lokalizacja w wielkich metropoliach metropoliach ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Lokalizacja poza strefami zurbanizowanymi ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 17 Zadanie 29. (2 pkt) Zasoby węgla brunatnego w istniejących kopalniach w Polsce pozwolą na utrzymanie wydobycia na obecnym poziomie tylko do około 2020 roku. Rozważa się uruchomienie eksploatacji węgla brunatnego w nowym złożu Legnica. Na wykresie przedstawiono wielkość przewidywanego wydobycia węgla brunatnego w czynnych zagłębiach: bełchatowskim, konińsko-adamowskim i turoszowskim oraz w zagłębiu legnickim, w którym planuje się rozpoczęcie eksploatacji. Na podstawie: Grudziński Z., Lorenz U., Olkuski T., Stan górnictwa węgla brunatnego w Polsce w 2007 roku, a) Na podstawie wykresu i własnej wiedzy przedstaw dwie zmiany społeczne lub gospodarcze, które mogą nastąpić w zagłębiu bełchatowskim w latach 2020-2045. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) Na podstawie wykresu i własnej wiedzy przedstaw dwie zmiany przyrodnicze, które mogą nastąpić w zagłębiu legnickim w latach 2020-2045. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt 27. 2 28. 1 29 a. 1 29 b. 1 18 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadania 30 i 31 wykonaj na podstawie poniższej mapy konturowej Chin, na której zaznaczono literami A-D cztery miejsca na dwóch największych rzekach tego kraju oraz położenie wybranych miast. Zadanie 30. (2 pkt) Zbudowana w latach 2001-2006 linia kolejowa łączy Pekin z Tybetem i kończy okres wielowiekowej izolacji Dachu Świata. Chiński rząd zapowiadał, że budowa kolei ma dwa cele: przyspieszenie rozwoju Tybetu oraz poprawienie bezpieczeństwa narodowego Chin. Inne emocje kolej wywołuje u rdzennych Tybetańczyków, którzy przez wieki żyli w izolacji. a) Podaj nazwę zaznaczonego na mapie miasta, które jest stolicą Tybetu, oraz nazwę religii wyznawanej przez Tybetańczyków. Nazwa miasta ................................................... Nazwa religii .................................................... b) Podaj dwa możliwe skutki (przyrodnicze, społeczno-gospodarcze lub polityczne) budowy tej linii kolejowej, których mogą się obawiać rdzenni Tybetańczycy. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 31. (3 pkt) Budowa Zapory Trzech Przełomów i elektrowni wodnej na Jangcy spotkała się z protestami ekologów i wielu naukowców, którzy uważali, że tak wielka inwestycja spowoduje znaczne zmiany w środowisku geograficznym. a) Zapisz literę, którą oznaczono na mapie położenie Zapory Trzech Przełomów na Jangcy. ............. Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 19 b) Podaj jedno pozytywne i jedno negatywne następstwo budowy zapory i elektrowni wodnej na Jangcy z punktu widzenia ochrony środowiska przyrodniczego. Pozytywne następstwo ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Negatywne następstwo ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) Wymień dwie korzyści gospodarcze dla Chin związane z tą inwestycją hydrologiczną na Jangcy. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 32. (2 pkt) W tabeli przedstawiono udział w światowym eksporcie oraz wartość eksportu na jednego mieszkańca w wybranych krajach w 2000 r. i 2007 r. Udział w świecie w % Kraj w 2000 r. Niemcy 9,2 4,2 13,1 8,0 Francja Włochy Wielka Brytania Kanada 5,0 4,0 4,7 4,6 w 2007 r. 10,2 9,3 8,9 5,4 4,1 3,8 3,3 3,2 Eksport na 1 mieszkańca w dol. USA w 2007 r. 16090 917 3803 5546 8794 8491 7174 12667 Na podstawie: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2009, GUS, Warszawa 2009 r. Na podstawie tabeli i własnej wiedzy wykonaj polecenia. a) Wpisz we właściwe miejsca tabeli podane poniżej nazwy krajów. Kraje: Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny. b) Zapisz nazwę kraju należącego do NAFTA wybraną spośród podanych w tabeli. ............................................................................ Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt 30 a. 1 30 b. 1 31 a. 1 31 b. 1 31 c. 1 32 a. 1 32 b. 1 20 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 33. (2 pkt) Do opisów regionów rolniczych dopisz ich nazwę. Nazwy regionów wybierz spośród podanych poniżej. Nazwy regionów: Australijsko-nowozelandzki, Północnoafrykański, Zachodnioeuropejski, Północnoamerykański, Ameryki Łacińskiej. Opisy regionów: A. Występuje tu duże zróżnicowanie rolnictwa: zarówno ekstensywne rolnictwo chłopskie, samozaopatrzeniowe, jak i wielkoobszarowa ekstensywna gospodarka rynkowa. Cechą charakterystyczną jest wysoki stopień koncentracji własności ziemi. Występują tu wielkie gospodarstwa indywidualne (latyfundia, hacjendy), plantacje. Region ................................................................... B. Cechą regionu jest bardzo wysoki poziom mechanizacji i nakładów kapitałowych oraz wysoka wydajność. Występują tu wielkoobszarowe gospodarstwa, zwane farmami, które są wyspecjalizowane w różnych rodzajach produkcji rolnej, często w całości przeznaczanej na sprzedaż. Region ................................................................... C. Występuje tu duży udział ekstensywnego pasterstwa. Koczowniczy chów związany jest z wędrówkami ludności za stadami zwierząt w poszukiwaniu pastwisk, co jest wymuszone panującym klimatem. Równocześnie na małym obszarze występuje gospodarka zmechanizowana. Region ................................................................... D. Rolnictwo regionu jest uprzemysłowione, wysokotowarowe, wielkoobszarowe, co sprzyja mechanizacji. Na dużej powierzchni prowadzony jest ekstensywny wypas bydła lub owiec, a rolnictwo intensywne skupione jest na terenach nawadnianych wodami artezyjskimi. Region ................................................................... Zadanie 34. (1 pkt) Na mapie zaznaczono numerami 1-6 miejsca wybranych konfliktów zbrojnych. Wpisz numer, którym oznaczono na mapie miejsce występowania danego konfliktu. Konflikt w Osetii Południowej .......... Konflikt między Syngalezami i Tamilami .......... Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 21 Zadanie 35. (2 pkt) Wpisz obok opisów międzymorskich kanałów ich nazwy wybrane spośród podanych. Kanały: Bałtycko-Białomorski, Kiloński, Koryncki, Mozambicki, Panamski, Sueski. A. Uznawany za szczytowe osiągnięcie sztuki inżynierskiej początku XX wieku. Służy głównie do transportu ropy naftowej, węgla i zboża. W 1999 roku został przejęty przez państwo, na terytorium którego się znajduje. ................................................................... B. Zbudowany w XIX wieku, ale próby jego budowy podejmowano już w starożytności. Położony w środkowej Grecji, ma znaczenie przede wszystkim lokalne. ................................................................... C. Oddany do użytku w II połowie XIX wieku. W latach 1967-75 był zamknięty dla żeglugi w związku z konfliktem politycznym. W strukturze przewozów tym kanałem dominuje ropa naftowa i jej produkty. ................................................................... D. Kanał o największym znaczeniu w Europie, zbudowany w celu ominięcia trudnych do żeglugi cieśnin. Skraca drogę o około 700 km. ................................................................... Zadanie 36. (2 pkt) Wykonaj polecenie na podstawie tekstu i własnej wiedzy. Gazociąg Północny to planowany rurociąg mający służyć do transportu gazu ziemnego przez Morze Bałtyckie. Umowę o rozpoczęciu budowy podpisano w 2005 r. Planowany gazociąg ma być najdłuższym podmorskim dwukanałowym gazociągiem na świecie, a jednocześnie najpłycej położonym. Jego całkowita długość ma wynieść 1220 km. Morski odcinek Gazociągu Północnego ma liczyć 1189 km. Gaz będzie tłoczony pod ciśnieniem 210 atmosfer. Budowa gazociągu to kilkudziesięciomiesięczna inwestycja na obszarze liczącym około 2400 km2 przy wykorzystaniu dużej liczby jednostek pływających i innego sprzętu. Sprawozdanie przyjęte przez Parlament Europejski wskazuje na możliwość istnienia zagrożenia ekologicznego dla środowiska Bałtyku, na co zwraca uwagę także większość państw nadbałtyckich. Na podstawie: Gazociąg Północny w pigułce, Na przykładzie Morza Bałtyckiego uzasadnij, podając trzy argumenty, że budowa gazociągów na dnie mórz może stanowić zagrożenie dla środowiska geograficznego tych akwenów i dlatego powinna być prowadzona ze szczególną rozwagą. 1. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 3. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt 33. 2 34. 1 35. 2 36. 2 22 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 37. (3 pkt) Na mapie numerami 1-6 oznaczono wybrane parki narodowe Polski. W poniższej tabeli przedstawiono opisy parków narodowych. a) Uzupełnij tabelę, wpisując nazwy opisanych poniżej parków narodowych oraz numery, którymi te parki oznaczono na mapie. Nazwa parku narodowego Numer parku narodowego na mapie Opis parku narodowego Obszar parku obejmuje pasmo górskie zbudowane z piaskowców i margli, w którym występują ciekawe formy - ostańce i labirynty skalne. Obszar parku obejmuje równiny sandrowe, jeziora polodowcowe i torfowiska. Na obszarze parku charakterystycznymi elementami krajobrazu są połoniny, dolina Sanu, łagodne stoki gór. Obszar parku obejmuje mało przekształcone zbiorowiska leśne, przez które przepływa Wieprz. b) Podaj numer, którym oznaczono park narodowy położony na obszarze - Beskidu Niskiego ................ - Karkonoszy ................ Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt 37 a. 2 37 b. 1 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 23 BRUDNOPIS Komisje Egzaminacyjne - dane teleadresowe Centralna Komisja Egzaminacyjna kod: 00-190miejscowość: Warszawaadres: ul. Józefa Lewartowskiego 6kontakt tel.: (22) 53-66-500fax: (22) 53-66-504e-mail: ckesekr@ Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Gdańsku kod: 80-874miejscowość: Gdańskadres: ul. Na Stoku 49kontakt tel.: (58) 32-05-590fax: (58) 32-05-591e-mail: komisja@ pracy: - 191687916NIP: 583-26-08-016 Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Jaworznie kod: 43-600miejscowość: Jaworznoadres: ul. Mickiewicza 4kontakt tel.: (32) 78-41-601fax: (32) 78-41-608e-mail: sekretariat@ Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Krakowie kod: 31-978miejscowość: Krakówadres: os. Szkolne 37kontakt tel.: (12) 68-32-101fax: (12) 68-32-100e-mail: oke@ Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łodzi kod: 94-203miejscowość: Łódźadres: ul. Praussa 4kontakt tel.: (42) 63-49-133fax: (42) 63-49-154e-mail: komisja@ Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łomży kod: 18-400miejscowość: Łomżaadres: ul. Nowa 2kontakt tel.: (86) 21-64-495fax: (86) 473-71-20e-mail: sekretariat@ pracy: 8 - 16 Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu kod: 61-655miejscowość: Poznańadres: ul. Gronowa 22kontakt tel.: (61) 85-40-160fax: (61) 85-21-441e-mail: sekretariat@ Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Warszawie kod: 00-844miejscowość: Warszawaadres: ul. Grzybowska 77kontakt tel.: (22) 45-70-335fax: (22) 45-70-345e-mail: info@ Okręgowa Komisja Egzaminacyjna we Wrocławiu kod: 53-533miejscowość: Wrocławadres: ul. Zielińskiego 57kontakt tel.: (71) 78-51-894fax: (71) 78 -51-866e-mail: sekretariat@ pracy: 8-16REGON: 931982940NIP: 895-16-60-154
Rozpoznaj na podstawie poniższych opisów metody prezentacji zjawisk na mapach, a następnie podaj ich nazwy . ? 2011-10-25 19:32:34; korzystając z atlasu geograficznego, rozpoznaj przedstawione na mapach dorzecz.Wpisz poniżej ich nazwy kontynentów,na których dorzecza te się znajdują. 2010-03-03 17:59:52; Opisz krotko typy wybrzeży zapytał(a) o 16:07 Rozpoznaj opisane poniżej rzeźby terenu i podaj ich nazwy. Geografia 3 str 18 a) obszar położony na wysokości powyżej 300 charakteryzujący się małym zróżnicowaniem wysokości względnych. ... b)rzeźba terenu tego pasa ma charakter równinny. znajduje się tam najniżej położony punkt w w krajobrazie tego pasa dominują pagórkowate wysoczyny i równiny, oddzielone szerokimi dolinami rzecznymid) obszar z licznymi jeziorami polodowcowymi i wzniesieniami o szybką odpowiedz i : * Odpowiedzi a) pas wyżynb) pas pobrzeży c) pas nizin środkowopolskich'd) pas pobrzeży Proszę to jest dobrze :) a) wyżynab)kotlinac)dolinad)pagórki morenowe Uważasz, że znasz lepszą odpowiedź? lub . 190 451 378 221 302 35 309 256

rozpoznaj opisane miejsca i napisz ich nazwy